Böbrek Taşları

Böbrek Taşları idrar yollarının en sık karşılaşılan problemlerinden biridir. Geçmişi çok eskilere dayanan taş hastalığının görülme sıklığı son yıllarda hem erkeklerde hem kadınlarda hem de çocuklarda ciddi bir artış göstermektedir. Genel olarak erkeklerde taş hastalığı daha sık görülür.

Böbrek Taşı Nedir?

Normal idrarda çözünmüş tuz ve mineraller bulunur. Eğer idrarda bulunun bu mineral ve tuzların miktarı artarsa taş oluşabilir. Taşlar oluştuklarında küçüktür ancak zaman içerisinde büyüyerek tüm böbreğin içini doldurabilir.

Bu taşlar böbrekte sessiz olarak kalabileceği gibi böbrekten çıkan idrar kanalları (üreter) boyunca ilerleyerek önce idrar torbasına (mesane) gelip oradan da dış idrar kanalı (üretra) ile vücut dışına atılabilir. Bu yolculuk boyunca herhangi bir aşamada takılırsa idrar akımını tıkayarak şiddetli ağrıya neden olabilir.

Böbrek Taşlarının Semptomları Nelerdir?

Çoğu zaman böbrek taşları semptom vermez ve tanı almaz. Eğer böbreğinizde oluşmuş olan taş böbreğinizden çıkarsa idrar kanalı boyunca ilerleyerek mesaneye ulaşır. İdrar kanalları (üreter) ritmik kasılma hareketleri ile idrarı böbrekten mesaneye taşıyan ince boru şeklindedir.

Küçük taşlar üreter boyunca sorunsuz ilerleyerek mesaneye ulaşırken bazen üreterde takılarak idrar akışını engeller ve böbrekte şişmeye neden olur. Bu aşamada şiddetli ağrı hissedebilirsiniz. Böbrek taşlarına bağlı en sık görülen semptomlar

• Şiddetli, kramp tarzında ağrı. Ağrı genelde böğürden başlayarak kasıklara doğru ilerler. Sıklıkla aniden bastırır ve dalgalar halinde devam eder. Doğum yapmış kadınlar doğumdan daha şiddetli bir ağrı olduğunu söylerler.
• Yoğun bir şekilde idrar yapma isteği. Bu istek idrardan sonra bile devam eder.
• Daha sık ve çoğu zaman yanma ile olan idrar yapma
• Koyu renkli, hatta bazen kırmızı, kanlı idrar yapma
• Bulantı, öğürtü ve kusma
• Erkeklerde penisin uç kısmında ve testislerinde ağrı

Böbrek Taşları Nasıl Tedavi Edilir?

Böbrek taşlarının tedavisi taşın boyutu, tipi, yerleşimi, semptomların yoğunluğu ve süresi, sizin genel sağlık durumunuz ve tercihleriniz doğrultusunda belirlenir. Doktorunuz size her senaryo için birden fazla alternatif sunabilir.

Çoğu zaman farklı alternatifler arasında ‘en doğru’ yöntem olmadığı, sizin durumunuza uygun birden çok etkili ve güvenli tedavi yöntemi olduğu için hekiminiz son kararı sizin vermenizi isteyebilir.

Böbrek Taşlarının İçeriği Nedir?

Çok farklı tip ve renkte böbrek taşı bulunmaktadır. Taşlar için uygulanacak tedavi ve tekrarlamasını önlemek için alınacak önlemler taşın tipine göre değişmektedir.

Kalsiyum Taşları:

Tüm taşların %80’i kalsiyum taşıdı. Kalsiyum oksalat ve kalsiyum fosfat şeklinde olabilirler. İdrarda kalsiyum miktarı yüksek olduğu için oluşabildikleri gibi pek çok farklı nedene bağlı olarak da oluşabilirler.

Ürik Asit Taşları:

Ürik asit vücutta gerçekleşen kimyasal reaksiyonların artık ürünüdür. Asidik idrarda iyi çözünmeyen ürik asit kristalleri bir araya gelip çökerek taş oluştururlar. Tüm taşların %5-10’u ürik asit taşıdır. Fazla kilo, kronik ishal, tip 2 diyabet, gut hastalığı ve hayvansal gıdalardan zengin, meyve ve sebzeden fakir bir diyet asidik idrara sebep olabilir.

Enfeksiyon (Strüvit) Taşları:

Kronik idrar yolları enfeksiyonlarına bağlı oluşurlar. Bazı bakterilere bağlı enfeksiyonlar idrarı bazik hale getirerek magnezyum amonyum fosfat kristallerinin birikip taş oluşturmasını kolaylaştırır. Genellikle oldukça büyük, dallanmış ve hızla büyüyen taşlardır.

Sistin taşları:

Sistin taşları nadir görülen kalıtsal bir metabolik bozukluk sonucu idrarda normalden daha çok sistin atılması sonucu oluşur. Sistin, idrarda çözünürlüğü çok düşük bir amino asit olduğu için kolaylıkla taş oluşumu gerçekleşir. Taşlar genellikle çocukluk çağında oluşmaya başlar ve uygun şekilde tedavi edilip yeterli önlemler alınmazsa sıkça tekrarlar.

Böbrek Taşları Neden Oluşur?

Düşük İdrar Miktarı

Taş oluşumu için en önemli risk faktörlerinden biri idrar miktarının düşük olmasıdır. İdrar miktarı yeterli sıvı alınmamasına ya da fazla sıvı kaybına (fazla egzersiz, sıcak bölgelerde çalışma ya da yaşama gibi nedenlerle) bağlı olarak az olabilir.

Daha fazla sıvı tüketerek idrar miktarını arttırdığımızda idrarda çözünmüş tuz ve minerallerin konsantrasyonunu azaltarak taş oluşum riskini de azaltabiliriz.

Böbrekleri daha önce taş oluşturmuş kişiler tüketecekleri sıvı miktarını günlük 2,5 litre idrar çıkartacak şekilde ayarlamalıdır. Bu da her gün yaklaşık 3 litre sıvı içerek sağlanabilir. Suyun içilebilecek en ideal sıvı olduğunu unutmayın.

Diyet

En sık görülen taş tipi kalsiyum taşı olmasın rağmen kalsiyum taşlarının nedeni genellikle yediğiniz kalsiyum miktarı değil, böbreklerinizin vücuttaki kalsiyum dengesini sağlamak için aldığı önlemlerdir. Hatta sanılanın aksine diyetle kalsiyum alınmaması taş oluşumuna neden olabilir.

Diğer taraftan diyette fazla miktarda oksalat ya da hayvansal protein almak böbrek taşı oluşumu için risk oluşturmaktadır.

Sindirim Sistemi Problemleri

Kronik ishal ile seyreden barsak hastalıkları ve geçirilmiş sindirim sistemi ameliyatları (obezite cerrahisinde uygulanan gastirk by-pass gibi) ile hem sıvı kaybı olduğu hem de oksalat emilimi arttığı için kalsiyum oksalat taşları oluşma riski artar.

Obezite

Obezite idrar asit düzeyini değiştirerek taş oluşumunu kolaylaştırır

Kullanılan İlaçlar

Medikal rahatsızlıklar için kullanılan birtakım ilaçlar, kalsiyum ve C vitamini takviyeleri taş oluşumuna zemin hazırlayabilir. Bu nedenle doktorunuza kullanmakta olduğunuz her türden ilacı mutlaka belirtiniz ve hekiminiz aksini belirtmediği sürece ilaçlarınızı kesmeyiniz.

Aile Hikayesi

Eğer birinci derece yakınlarınızda böbrek taşı varsa sizde de yaşam boyu böbrek taşı gelişme risk diğer insanlardan daha yüksek olacaktır.

Böbrek Taşı Tanısı Nasıl Konulur?

Sessiz olarak nitelendirilen herhangi bir şikayete ya da böbrek hasarına neden olmayan taşlar genellikle başka bir amaçlı çekilen filmlerde yakalanmaktadır. Diğerleri ise ani başlayan ağrı nedeniyle başvurdukları hekim tarafından tanı alır.

Günümüzde böbrek taşlarının tanısı sıklıkla ultrasonografi ile konulmaktadır. Ancak eğer hikayeniz, şikayetleriniz ve muayene bulgularınız böbrek taşı için tipikse hekiminiz hem daha kesin tanı imkanı sağladığı hem de tedavi planlanmasına yardımcı olduğu için doğrudan bilgisayarlı tomografi çektirmenizi isteyebilir.

Böbrek Taşları Böbreklerime Zarar Verir Mi?

Evet. Böbrek taşları hem tekrarlayan idrar yolları enfeksiyonlarına sebep olarak hem de idrar kanalını tıkayarak böbreğin çalışmasına engel olabilir. Eğer erken dönemde, uygun şekilde tedavi edilmezlerse böbrekler gelişen hasar kalıcı olabilir ve her iki böbreğin etkilenmesi durumunda diyaliz ya da böbrek nakli ihtiyacı doğurabilir.

Taşın Kendiliğinden Düşmesini Beklemek

Eğer herhangi bir semptoma sebep olmuyorsa küçük taşların kendiliğinden düşmeleri beklenebilir. Eğer ağrı kabul edilebilir düzeydeyse, enfeksiyon bulgusu yoksa, idrar kanalını tamamen tıkamamışsa 4-6 hafta kadar süre güven içerisinde beklenebilir. Bu süre boyunca su içmeye devam etmelisiniz. Ağrınız olduğunda ağrı kesici ilaç kullanmanız gerekebilir.

İlaç Yardımı ile Taşı Düşürmek

Doğrudan taşın düşmesini sağlayacak bir ilaç olmamakla beraber özellikle iyi huylu prostat büyümesi tedavisinde kullanılan ilaçların taş düşürmeyi kolaylaştırdığını gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Hekiminiz bu şekilde bir ilaç yazarsa lütfen şaşırmayın.

Aktif Tedavi Yöntemleri

Eğer taş düşmezse, ağrılarınız taşın kendiliğinden düşmesini beklemenize engel olacak kadar şiddetli ise ya da taş böbreklerin çalışmasına engel olmaya başladıysa vakit geçirmeden taşların temizlenmesi gerekir. Bu yöntemleri şu şekilde sıralamak mümkündür

• Dışarıdan Ses Dalgaları ile Taş Kırma (ESWL): Taş üzerine odaklanan ses dalgaları ile taşın kırılması hedeflenir. Kırılarak ufalanan taşlar idrarınızı yaptıkça dışarı atılır. Yeni nesil cihazlarda ağrı daha az olsa da işlem esnasında hareketlerinizi azaltmak için bir miktar anestezi/ağrı kesici uygulanır.

• Üreteroskopi (URS): Çok ince ışıklı bir boru ile idrar yollarından girilerek önce mesaneye, daha sonra da idrar kanallarına ulaşılır. Taş görüldüğü yerde özel cihazlar ile kırılır. İşlemi yapan doktorun tercihine göre ya çok küçük parçalar halinde bırakılır ve hasta idrar yolları ile parçaları dışarı atar, ya da daha büyük parçalar yakalanarak dışarı alınır. Her iki yönteminde kendine ait artıları ve eksileri bulunur. İşlem sonrasında böbrek ve idrar torbası arasında idrar akışını güvene almak için stent takılabilir. Bükülebilir aletler ile idrar kanalındaki taşlar tedavi edilirken bükülebilir cihazlar sayesinde artık böbrek taşları da bu şekilde tedavi edilebilmektedir.

• Perkütan Nefrolitotomi (PNL): Sırtınızdan yapılacak 1cm’lik bir keşiden yine ışıklı bir ekipman ile doğrudan böbreğinize ulaşılır ve böbrek içinde kırılan taşlar dışarı alınır. Tüm taşların dışarı alınabilmesi en önemli avantajıdır. Günümüzde özellikle büyük taşların tedavisinde standart tedavi yöntemi olmuştur.

• Laparoskopik / Robotik / Açık Cerrahi: Yukarıda sayılan yöntemlerin başarısız olduğu ya da birtakım nedenlerle uygulanamadığı hastalarda tercih edilen yöntemledir.

Tekrar Taş Oluşumunun Önlenmesi

Taşın tekrarlamasını önleyecek önerilerde bulunabilmek için atılacak ilk adım taşın oluşma nedeninin belirlenmesidir. Bunun için olası nedenlere yönelik değerlendirmeler yapılır. Bu amaçla vücuttan atılan ya da ameliyat ile dışarı alınan taşların incelenmesi ve taşların içeriğinin belirlenmesi oldukça önemlidir.

O yüzden çıkan her taş analize gitmelidir. Taşlar temizlendikten bir süre sonra doktorunuz sizden bir tam gün idrarınızı biriktirmenizi isteyebilir. 24 saat süre ile biriktirilen idrarda yapılan ölçümler de oldukça kıymetli bilgiler vermektedir.

Elde edilen tüm bulguları değerlendiren hekiminiz size diyet, gündelik alışkanlıklarda düzenlemeler ve ilaçlardan oluşan birtakım önerilerde bulunacaktır.

Böbrek taşları tekrarlama eğiliminde olduğu için özellikle diyet ve yaşam tarzı alışkanlıklarındaki değişikliklerin ömür boyu sürdürülmesi ve yine düzenli olarak hekim kontrolüne gidilmesi böbrek sağlığınız için oldukça önemlidir.